Táo bón: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Táo bón là gì?

Táo bón là tình trạng bạn:

• Đại tiện dưới 3 lần một tuần
• Phân cứng, khô hoặc thành cục
• Gặp khó khăn hoặc đau đớn khi tống phân ra khỏi cơ thể
• Cảm giác phân chưa ra hết

Tuy nhiên, mọi người có thể có những kiểu đại tiện khác nhau, và chỉ có bản thân họ mới biết thế nào là bình thường.

Táo bón không phải là bệnh, nhưng có thể là triệu chứng của một bệnh khác. Táo bón có thể diễn ra trong thời gian ngắn hoặc dài.

Mức độ phổ biến của táo bón?

Táo bón phổ biến trong mọi lứa tuổi và mọi nhóm dân số ở Mỹ. Cứ trong 100 người trưởng thành thì khoảng 16 người có những triệu chứng táo bón. Cứ trong 100 người trưởng thành trên 60 tuổi thì khoảng 33 người có các triệu chứng táo bón.

Đối tượng nào dễ bị táo bón?

Những đối tượng dễ bị táo bón là:

• Phụ nữ, đặc biệt trong khi mang thai hoặc sau khi sinh con
• Người cao tuổi
• Người không thuộc chủng người da trắng (non-Caucasians)
• Người ăn ít hoặc không ăn chất xơ
• Người sử dụng những loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng nhất định
• Người gặp phải những vấn đề sức khỏe nhất định gồm cả những rối loạn chức năng tiêu hóa

Táo bón có những biến chứng gì?

Những người bị táo bón thời gian ngắn thường không gặp phải biến chứng. Tuy nhiên táo bón kéo dài có thể dẫn đến những biến chứng, gồm

• Trĩ 
• Nứt hậu môn
• Sa trực tràng
• Vón phân

Triệu chứng & Nguyên nhân

Táo bón có những triệu chứng gì?

Triêu chứng táo bón có thể là:

• Đại tiện dưới 3 lần một tuần
• Phân cứng, khô hoặc thành cục
• Gặp khó khăn hoặc đau đớn khi tống phân ra khỏi cơ thể
• Cảm giác phân chưa ra hết

Khi nào tôi nên đi khám bác sĩ?

Bạn nên khám bác sĩ nếu những triệu chứng không biến mất sau khi đã tự chữa tại nhà (self-care) hoặc gia đình bạn có tiền sử bị ung thư ruột kết hoặc ung thư trực tràng (colon or rectal cancer).

Bạn nên khám bác sĩ ngay lập tức nếu táo bón có những triệu chứng dưới đây.

• Chảy máu trực tràng
• Phân có máu
• Đau bụng liên tục
• Không thể xì hơi được
• Nôn mửa
• Sốt
• Đau thắt lưng
• Sút cân không chủ đích

Nguyên nhân gây ra táo bón?

Có nhiều nguyên nhân gây ra táo bón và táo bón có thể đồng thời do nhiều nguyên nhân. Các nguyên nhân có thể là:

• Phân di chuyển chậm qua kết tràng
• Kết tràng trì hoãn tống phân do các rối loạn sàn chậu (pelvic floor disorders), đặc biệt ở phụ nữ và do phẫu thuật cắt ruột kết
• Những rối loạn chức năng tiêu hóa như là hội chứng ruột kích thích

Thuốc và thực phẩm chức năng nhất định

Thuốc và thực phẩm chức năng có thể khiến tình trạng táo bón chuyển xấu hơn gồm có:

• Thuốc trung hòa axit dạ dày (antacids) có chứa canxi (calcium) và nhôm
• Thuốc kháng cholin (anticholinergics) và thuốc trị co thắt (antispasmodics)
• Thuốc trị co giật (anticonvulsants) — dùng để phòng tránh các cơn co giật (seizures)
• Thuốc ức chế hấp thụ canxi (calcium channel blockers )
• Thuốc lợi tiểu
• Thuốc bổ sung sắt
• Thuốc để điều trị bệnh Parkinson
• Thuốc giảm đau nhóm opioid (narcotic pain medicines)
• Một số thuốc điều trị trầm cảm

Thay đổi sinh hoạt

Táo bón có thể xuất hiện khi bạn thay đổi cuộc sống hoặc thói quen hàng ngày của bản thân. Ví dụ như, vấn đề đại tiện của bạn có thể thay đổi:

• Nếu bạn mang thai
• Khi tuổi tác tăng
• Khi bạn đi du lịch
• Khi bạn nhịn đại tiện
• Nếu bạn đổi loại thuốc đang sử dụng
• Nếu bạn đổi lượng và loại thức ăn

Những vấn đề dinh dưỡng và sức khỏe nhất định

Những vấn đề dinh dưỡng và sức khỏe nhất định có thể gây ra táo bón là:

• Không ăn đủ chất xơ
• Không uống đủ chất lỏng, hoặc bị mất nước
• Không vận động thể chất đủ
• Bệnh celiac
• Những rối loạn ảnh hưởng đến não bộ và cột sống, như là bệnh Parkinson
• Tổn thương não bộ hoặc dây cột sống
• Những bệnh ảnh hưởng đến sự trao đổi chất của cơ thể như là tiểu đường
• Những bệnh ảnh hưởng đến hormones như là cường giáp trạng (hypothyroidism)
• Tình trạng viêm (inflammation) liên quan đến bệnh viêm túi thừa (diverticular disease) hoặc viêm ruột thẳng (proctitis)
• Tắc ruột (intestinal obstructions) gồm khối u và chặn nghẽn hậu môn trực tràng (anorectal)
• Các dị tật cấu tạo của đường tiêu hóa (anatomic problems of your digestive tract)

Chẩn đoán

Cách bác sĩ tìm ra nguyên nhân gây táo bón?

Bác sĩ sử dụng bệnh sử và tiền sử bệnh gia đình của bạn, khám sức khỏe trực tiếp hoặc làm các xét nghiệm y tế để chẩn đoán và tìm ra nguyên nhân gây táo bón.

Bệnh sử và tiền sử bệnh gia đình

Bác sĩ sẽ đặt những câu hỏi về bệnh sử của bạn, chẳng hạn như là:

• Bạn đã từng phẫu thuật đường tiêu hóa chưa
• Gần đây có sút hoặc tăng cân không
• Có từng bị thiếu máu không

Bác sĩ có khả năng sẽ hỏi về những triệu chứng bạn gặp phải, ví dụ như:

• Tần suất đại tiện của bạn?
• Bạn gặp phải các triệu chứng trong bao lâu rồi?
• Hình dáng phân thế nào?
• Trong phân có lẫn các vệt đỏ không?
• Khi bạn dùng giấy vệ sinh có dính những vệt máu không?

Bác sĩ có thể sẽ hỏi về những thói quen sinh hoạt của bạn, ví dụ như

• Bạn có thói quen ăn uống như thế nào?
• Mức độ hoạt động thể chất của bạn ra sao?
• Bạn sử dụng những loại thuốc, gồm thuốc thay thế, bổ trợ và bổ sung nào?

Có thể bạn sẽ muốn theo dõi việc đi đại tiện của mình cũng như hình dáng phân trong vài ngày hoặc vài tuần trước khi đi khám bác sĩ. Ghi chép lại hoặc lưu lại những thông tin đó để có thể cung cấp cho bác sĩ.

Nếu đã bị táo bón thời gian dài, chuyên gia y tế có thể sẽ hỏi liệu trong gia đình bạn có ai từng mắc phải những loại bệnh có khả năng dẫn đến táo bón kéo dài không, những bệnh như là các:

• Dị tật cấu tạo đường tiêu hóa
• Tắc ruột
• Viêm túi thừa
• Ung thư ruột kết hoặc ung thư trực tràng

Khám sức khỏe trực tiếp

Trong khi khám trực tiếp, chuyên gia y tế có thể sẽ:

• Đo huyết áp, nhiệt độ và nhịp tim của bạn
• Kiểm tra xem có hiện tượng mất nước không
• Nghe âm thanh trong vùng bụng của bạn bằng ống nghe
• Kiểm tra xem bụng bạn có:
  • phình to không
  • có mềm hoặc đau không
  • có nổi khối hoặc nổi cục không
• Thực hiện khám trực tràng

Bác sĩ dùng những loại xét nghiệm y tế nào để tìm nguyên nhân gây táo bón?

Tùy vào triệu chứng và tình trạng sức khỏe của bạn, bác sĩ trước tiên có thể sẽ thử điều trị cải thiện các triệu chứng của bạn trước khi cho bạn làm các xét nghiệm.

Xét nghiệm trong phòng thí nghiệm (Lab tests)

Bác sĩ có thể sẽ dùng một trong những xét nghiệm trong phòng thí nghiệm dưới đây để tìm dấu hiệu của các bệnh và tình trạng sức khỏe nhất định, những loại bệnh có thể là nguyên nhân gây táo bón ở bạn.

• Xét nghiệm máu có thể giúp nhận biết được thiếu máu, cường giáp trạng và bệnh celiac.
• Xét nghiệm phân có thể giúp biết được nếu phân có dính máu và các biểu hiện viêm nhiễm
• Xét nghiệm nước tiểu có thể nhận biết được các bệnh như là bệnh tiểu đường

Nội soi

Bác sĩ có thể sẽ thực hiện nội soi (endoscopy) để quan sát bên trong hậu môn, trực tràng và ruột kết của bạn nhằm tìm những dấu hiệu của các vấn đề phát sinh trong đường tiêu hóa dưới. Nội soi với bệnh táo bón bao gồm:

• Nội soi ruột kết
• Nội soi trực tràng ống mềm

Trong 2 loại khám nội soi này, bác sĩ có thể sẽ thực hiện xét nghiệm sinh thiết. Xét nghiệm sinh thiết là phương pháp lấy những mẩu mô nhỏ và đem soi dưới kính hiển vi. Bác sĩ có thể tìm được các dấu hiệu ung thư hoặc các vấn đề sức khỏe khác thông qua xét nghiệm sinh thiết.

Khảo sát đường đi kết trực tràng

Bác sĩ có thể làm các xét nghiệm chức năng ruột gọi là những khảo sát đường đi kết trực tràng để kiểm tra khả năng di chuyển của phân qua ruột kết (colon) của bạn.

• Các chất chỉ thị phản quang (Radiopaque markers) — một tia x (x-ray) theo dõi những chất chỉ thị phản quang trong khi đi xuyên qua hệ tiêu hóa của bạn. Bạn nuốt những viên con nhộng có gắn chất chỉ thị vào người, những viên con nhộng này sẽ mất khoảng 3 đến 7 ngày để ra khỏi cơ thể bạn theo đường đại tiện.
• Phương pháp ảnh nhận phóng xạ/nhấp nháy đồ (Scintigraphy) — loại xét nghiệm yêu cầu bệnh nhân ăn vào người thức ăn kèm một liều nhỏ chất đồng vị phóng xạ. Bác sĩ sẽ theo dõi phóng xạ do chất này phát ra bằng các loại máy tính và camera đăc biệt khi chất này đi qua ruột (intestines) của bạn.

Những xét nghiệm chức năng ruột khác

Bác sĩ có thể sẽ dùng một trong những xét nghiệm dưới đây để tìm ra dấu hiệu của những bệnh và những vấn đề sức khỏe nhất định mà có thể là nguyên nhân gây táo bón ở bạn.

• Chụp cản quang bari khi đại tiện (defecography)— chụp vùng quanh hậu môn và trực tràng để xem khả năng giữ và thải phân của bạn.
• Đo áp lực hậu môn trực tràng (anorectal manometry) — loại phương pháp kiểm tra mức độ nhạy cảm của trực tràng, khả năng hoạt động của trực tràng và khả năng hoạt động của cơ vòng (sphincters) hậu môn.

Xét nghiệm sổ bóng (balloon expulsion test) — loại phương pháp kiểm tra bằng cách sổ một quả bóng nước nhỏ ra khỏi trực tràng để xem bạn có gặp vấn đề với việc tống phân ra ngoài không

Các xét nghiệm vật lý – chụp hình (Imaging tests)

Để tìm ra các vấn đề sức khỏe khác mà có thể là nguyên nhân gây táo bón ở bạn, bác sĩ có thể sẽ thực hiện xét nghiệm vật lý chụp hình như là:

• Chụp X quang bari ruột già
• Chụp cộng hưởng từ trường
• Chụp cắt lớp vi tính

Điều trị

Làm sao để tôi chữa được bệnh táo bón?

Bạn hầu hết thường có thể tự chữa táo bón tại nhà bằng cách làm theo những điều dưới đây:

Thay đổi đồ ăn thức uống

Thay đổi những đồ bạn ăn uống có thể làm phân mềm hơn và dễ di chuyển ra khỏi cơ thể hơn. Để giúp giảm các triệu chứng táo bón thì:

• Hãy ăn thêm những thực phẩm chứa nhiều chất xơ
• Hãy uống nhiều nước và các loại chất lỏng khác nếu bạn ăn thêm chất xơ hoặc uống thuốc bổ sung chất xơ

Đọc về những đồ bạn nên ăn và uống để hỗ trợ giảm triệu chứng táo bón. Tùy vào lứa tuổi và giới tính, người trưởng thành nên hấp thu 25 đến 31 gam chất xơ một ngày.

Thường xuyên vận động

Vận động thường xuyên có thể giúp làm thuyên giảm các triệu chứng táo bón.

Thử tập ruột

Bác sĩ có thể sẽ đề xuất bạn cố tập đại tiện vào cùng thời điểm mỗi ngày để khiến việc đi đại tiện của bạn trở nên đều đặn hơn. Ví dụ là hãy cố gắng đại tiện vào 15 đến 45 phút sau bữa sáng có khả năng đem lại tác dụng tốt, bởi vì việc ăn uống giúp ruột kết của bạn di chuyển phân.

Hãy đảm bảo là bạn cho mình đủ thời gian để đại tiện, và dùng nhà vệ sinh ngay khi bạn cảm thấy buồn đi tiêu. Cố gắng thả lỏng các cơ hoặc đặt chân bạn lên một cái ghế nhỏ để làm bản thân thấy thoải mái hơn.

Dừng uống những loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng nhất định

Nếu bạn cho rằng những loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng nào đó là nguyên nhân khiến bạn bị táo bón thì hãy trao đổi với bác sĩ. Bác sĩ có thể thay đổi liều lượng hoặc đề xuất loại thuốc khác không gây táo bón. Đừng đổi hay dừng bất cứ loại thuốc điều trị hoặc thuốc bổ sung nào mà không có sự tư vấn của chuyên gia y tế.

Uống thuốc không kê đơn

Chuyên gia y tế có thể khuyến nghị bạn dùng thuốc nhuận tràng trong thời gian ngắn. Họ sẽ cho bạn biết loại thuốc nhuận tràng nào là thích hợp với bạn nhất.

• Các tác nhân làm nhiều phân lên (bulk-forming agents)  (Citrucel, FiberCon)
• Các tác nhân thẩm thấu (osmotic agents) (Milk of Magnesia, Miralax)
• Các loại làm mềm phân (stool softeners) (Colace, Docusate)
• Các chất bôi trơn, như là dầu khoáng (mineral oil) (Fleet)
• Các chất kích thích (stimulants) (Correctol, Dulcolax)

Bạn chỉ nên dùng các chất kích thích đại tiện nếu bạn bị táo bón nặng hoặc các biện pháp điều trị khác không có tác dụng.

Nếu bạn vẫn đang uống các loại thuốc nhuận tràng thời gian dài và không thể đại tiện nếu không uống thuốc, hãy trao đổi với bác sĩ về cách để bạn từ từ ngừng sử dụng chúng. Nếu bạn dừng sử dụng các loại thuốc nhuận tràng, dần dần ruột kết của bạn sẽ bắt đầu di chuyển phân bình thường

Bác sĩ điều trị táo bón bằng cách nào?

Nếu các biện pháp tự chữa không có tác dụng, bác sĩ có thể sẽ kê thuốc cho bạn để điều trị táo bón. Nếu bạn đang sử dụng một loại thuốc không kê đơn hoặc thuốc kê đơn hoặc thuốc bổ sung mà có thể gây ra táo bón, bác sĩ có thể đề xuất bạn nên dừng sử dụng, thay đổi liều lượng hoặc đổi sang một loại thuốc khác. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi thay đổi hoặc dừng bất cứ lọai thuốc nào.

Thuốc kê đơn

Bác sĩ có thể sẽ kê đơn cho bạn một trong những loại thuốc sau để chữa táo bón.

• lubiprostone — một loại thuốc được chỉ định để tăng chất lưu trong đường tiêu hóa (digestive tract) của bạn, có thể giúp giảm đau bụng (abdomen), làm phân mềm hơn, và tăng tần suất đại tiện
• linaclotide  hay plecanatide — thuốc giúp đại tiện thường xuyên nếu bạn mắc phải hội chứng ruột kích thích kèm táo bón hoặc táo bón thời gian dài không rõ nguyên nhân.

Liệu pháp phản hồi sinh học

Nếu bạn có vấn đề với các cơ kiểm soát đại tiện, bác sĩ có thể sẽ khuyến nghị sử dụng liệu pháp phản hồi sinh học (biofeedback) để tập luyện lại những cơ đó. Bằng cách dùng liệu pháp phản hồi sinh học, bạn có thể thay đổi cách hoạt động của các cơ kiểm soát đại tiện.

Phẫu thuật

Bác sĩ có thể đề nghị bạn phẫu thuật để điều trị khối chặn nghẽn hậu môn trực tràng (anorectal) do sa trực tràng gây ra nếu các biện pháp khác không có tác dụng. Bác sĩ có thể thực hiện phẫu thuật để cắt bỏ ruột kết nếu các cơ ruột kết không hoạt động bình thường. Nếu bác sĩ đề xuất phẫu thuật, hãy hỏi họ về tác dụng cũng như những rủi ro bạn có thể gặp phải.

Làm sao để tôi có thể phòng tránh được táo bón?

Bạn có thể hỗ trợ phòng tránh táo bón bằng cách thực hiện những cách tương tự việc chữa trị táo bón:

• Ăn uống đủ chất xơ
• Uống nhiều nước và các chất lỏng khác
• Tập thể dục thường xuyên
• Hàng ngày cố gắng đại tiện vào cùng thời điểm

Tìm hiểu thêm về làm sao để bạn có thể hỗ trợ phòng tránh táo bón bằng cách ăn uống, ăn kiêng và dinh dưỡng.

Ăn uống, ăn kiêng, & dinh dưỡng

Tôi nên ăn uống thế nào nếu bị táo bón?

Ăn đủ chất xơ. Uống nhiều chất lỏng để giúp chất xơ hoạt động hiệu quả hơn.

Chất xơ

Tùy vào tuổi tác và giới tính, người trưởng thành nên hấp thu 25 đến 31 gam chất xơ một ngày. Người lớn tuổi thỉnh thoảng không hấp thu đủ chất xơ vì có thể họ mất hứng thú với đồ ăn.

Hãy trao đổi với chuyên gia chăm sóc sức khỏe, chẳng hạn như một chuyên gia dinh dưỡng, để lên kế hoạch các bữa ăn sao cho có đủ lượng chất xơ. Hãy chắc chắn là bạn đưa từng ít một chất xơ vào chế độ ăn của mình như vậy cơ thể bạn có thể sẽ quen với sự thay đổi.

Các nguồn chất xơ phong phú gồm có:

• Ngũ cốc nguyên hạt, chẳng hạn như bánh mỳ và mỳ ống nguyên cám, bột yến mạch và bánh ngũ cốc ăn sáng làm từ cám lúa mỳ hoặc yến mạch
• Các cây họ đậu như là đậu lặng, đậu đen, đậu tây, đậu tương và đậu gà
• Trái cây như là quả mọng, táo ăn cả vỏ, cam và lê
• Rau củ, như là cà rốt, súp lơ xanh, đậu Hà Lan xanh và cải rổ
• Quả hạch như là hạnh nhân, lạc và hạt hồ đào

Uống nhiều nước

Bạn nên uống nước và các chất lỏng khác, như là các loại nước ép trái cây và rau củ ngọt tự nhiên và các loại súp nước trong, để hỗ trợ chất xơ hoạt động tốt hơn. Bằng sự thay đổi này phân sẽ mềm và dễ đi ra ngoài hơn.

Uống đủ nước và các chất lỏng khác cũng là một cách tốt để tránh mất nước. Cơ thể đủ nước nói chung tốt cho sức khỏe của bạn và có thể giúp bạn tránh bị táo bón. Tham khảo ý kiến một chuyên gia chăm sóc sức khỏe về lượng chất lỏng bạn nên uống mỗi ngày căn cứ vào kích thước cơ thể, sức khỏe, mức độ hoạt động và nơi sinh sống của bạn.

Tôi nên tránh ăn uống những gì nếu bị táo bón?

Để giúp phòng tránh hoặc làm thuyên giảm tình trạng táo bón, tránh những thực phẩm có ít hoặc không có chất xơ, như là:

• Khoai tây chiên
• Đồ ăn nhanh
• Thịt
• Những thực phẩm làm sẵn như là những món ăn đông lạnh và các đồ ăn vặt
• Những thực phẩm chế biến sẵn như là bánh mỳ kẹp xúc xích hot dog hoặc những món ăn tối làm sẵn khi ăn chỉ cần dùng lò vi sóng

(Theo NIDDK, Hoa Kỳ – Người dịch: Trần Tuyết Lan, nhóm dịch: Hạ Mến, hướng dẫn ăn đúng)